"Op 'e
telefyzje spke it 19e-iuwske spk by de bkebeam." Dy nuvere sin, op it
each fol staveringsflaters, ferskynde op 25 april 2013 op 'e Frysktalige
nijswebsite Itnijs.nl. Hy tsjinne dr as yllustraasje fan in artikel oer in
rige staveringswizigingen dr't Provinsjale Steaten fan Frysln in dei tefoaren
ja tsjin sein hienen. Efkes letter folgen de oare Fryske media en baarnde der
op 'e Fryske skriuwerswebsites en -blogs in fle diskusje los oer nut en
needsaak fan it beslt. Ik wie ien fan 'e dielnimmers fan 'e earste oere en wie
doe lykas no net botte wiis mei de wiziging.
De wiziging
wie net in idee fan Provinsjale Steaten sels. Fjouwer wurdboekskriuwers fan de
Fryske Akademy stienen oan 'e widze derfan. Anne Dykstra, Frits van der Kuip,
Hindrik Sijens en Pieter Duijff wienen nammentlik yn opdracht fan de provinsje
t ein set mei in nije wurdlist dy't hearre soe by in nije staveringshifker,
dy't by de moderne tekstferwurkers te brken wie. Se kamen der al fluch achter
dat de ynboargere skriuwwize fan in steal wurden net oerienkaam mei de
offisjele staveringsregels, dy't fstlein is yn regelingen dy't datearje fan
1879, 1945, 1976 en 1982. Gjin minsk, sels de wurdboekmakkers net, hie dy
regelingen de lste desennia wiidweidich besjoen, elk gong t fan de wat
ferienfldige skriuwregels dy't yn it nderwiis yn gebrk wienen en fan
ynboargere wurdfoarmen. De fjouwer Akademymannen woenen net dat de nije
wurdlist tefolle wurdfoarmen befetsje soe dy't wol offisjeel wienen mar
fwykten fan de wenstige skriuwwize. Drom stelden se de provinsje foar om de
offisjele stavering in bytsje oan te passen en dy sa tichter by de besteande
staveringspraktyk te bringen. De Steaten gongen dr op 24 april 2013 mei
akkoart.
Dr kaam
dalje op. No is dat altiten sa as in oerheid in staveringssysteem feroaret. Oer
de staveringswiziging fan it Nederlnsk
yn 1995 (mei syn "pannenkoek") wurdt no noch praat. De Dtske
wiziging fan 1996 (mei "dass" ynstee fan "da§") waard sels
jierrenlang boykot. In beskate konservative estetyk giet dr grif mei mank.
Wizigingen hawwe ek praktyske neidielen. Se meitsje dat besteande teksten
ynienen lderwetsk wurde, dat wurdboeken net mear sa goed te brken binne, dat
minsken dingen nij oanleare moatte ensfh. Mar it soe kinne dat der foardielen
binne dy't opwage tsjin dy neidielen. De tsjinstanners binne dr net fan
oertsjge.
Oer de praktyske
ynfloed fan de wizigingen ferskilden de Fryske Akademy en de tsjinstanners fan
miening. Anne Dykstra sei op 28 april foar de radio: "It is in kwestje fan
wennen. At wy no it wurk fan
Gysbert Japiks sjogge, dan sjogge wy dr ek heel raar tsjin oan, mar at je der
even yn trochlze, dan tinke je: -
o, dit is syn systeem - en dan snappe je dat wol." Neffens Dykstra
feroaren der boppedat net safolle wurden. Neffens de tsjinstanners is dy ynfloed just aardich grut. Relatyf frekwinte wurden lykas
'ieu', 'koese', 'ynvalide' en 'televyzje' soenen tenei oars skreaun wurde. Frysklzers
soenen tenei mei in grut korpus oan teksten yn in
ferldere stavering sitte, dat by harren in ferkeard wurdbyld opbout, wylst der
mar stadichoan teksten yn de nije offisjele stavering by komme.
Boppedat, sa beargumintearre ik, is it lang net altyd ddlik hoe't
wurden neffens de nije regels skreaun wurde soenen. Neffens de nije regels
wurdt de klank /u/ tenei skreaun as 'oe' as "it ddlik oerienkomstige
Nederlnske wurd" dy letterkombinaasje ek hat. Oars is de skriuwwize ''. Mar wat is it ddlik
oerienkomstige wurd by 'boesgroen'? 'Overhemd'? 'Boezeroen'? Komme
'doe' en 'toen' ddlik oerien?
Neffens de
foarstanners fan de wiziging makket dy it Fryske
skriuwsysteem ienfldiger. Oft dat sa is, kin men op
grn fan it boppesteande betwivelje, mar sels as it wier wze soe, is noch de
fraach oft de skriuwende mienskip dr wat mei opsjit. Taledosinten hawwe
manmachtich de nderfining dat de measte learders it staverjen net leare oan 'e hn fan regels, mar op basis fan
wurdbyld. Just de skriuwwizen dr't je by redenearje moatte - saken as d/t-stavering
fan tiidwurden en it ferskil tusken "jullie praaten"/"jullie
praten" - blike tige dreech te wzen, wylst
learders mei nberedenearbere saken as de kar tusken au/ou of ei/ij meastal
gjin muoite hawwe.
No prate wy al
snhndert wurden lang oer stavering, mar eins wie
stavering de tsjinstanners net iensen it measte yn 'e wei. De wurdlist fan de
Fryske Akademy soe nammentlik noch wat yngripenders dwaan: bepaalde foarmen
fwize. Sa soenen oerheid en nderwiis mar ien fan de foarmen 'bge'/'bgje' of
'romte'/'rmte' sanksjonearje. Dat foarstel late by de tsjinstanners al ta de
slogan 'rmte foar "romte"" en de tsjinstanners wienen poer
tsjin op it ferbaljen fan frekwinte dialektfoarmen. Foar- en tsjinstanners
wienen lykwols tige ferwndere doe't de provinsje by in diskusjejn op 28 juny
2013 ddlik sei dat de provinsje noch it rjocht, noch de yntinsje hie om sa'n
ferbod troch te fieren. Dat makke dat de diskusje tenei beheind is ta in pear
konkrete staveringsfoarstellen. Under lieding fan taalkundige Henk Bloemhoff
besykje in tal foar- en tsjinstanners de kommende tiid
om in kompromisfoarstel te berikken dat se mei-inoar oan de provinsje dwaan
kinne.