Noardfrysk

koarte spraakleare fan it Noardfrysk yn de tongslach fan de Bökingharde

Ynhâld

Ynlieding

Suggestjes foar fierdere stúdzje

Haadstik 1: útspraak en oerienkomsten

Haadstik 2: haadwurden en lidwurden

Haadstik 3: eigenskipswurden

Haadstik 4: foarnamwurden

Haadstik 5: tiidwurden

Nuttige sinnen en wurden

Unregelmjittige tiidwurden

Ferklearring fan grammatikale termen

Oefeningen

Teksten

Ynlieding
 

Yn de achtste en njoggende ieu teagen groepen Friezen by de Waadseekust lâns nei it noarden ta. Harren neiteam wennet noch altyd yn wat no it noardlikste puntsje fan Dútslân is, deun by de grins mei Denemarken. It gebiet draacht de namme Noard-Fryslân en in lytse 10.000 minsken prate der Frysk.
 

It Frysk fan Noard-Fryslân, it Noardfrysk, ûnderskiedt him frijwat fan it Frysk dat yn de Nederlânske provinsje Fryslân praat wurdt, it saneamde Westerlauwersk Frysk. De Aldfryske taal dêr't beide dialekten út ûntstien binne, hat him yn de twa Fryske gebieten oars ûntwikkele. Dat komt trochdat de útspraak yn 'e rin fan 'e tiid feroare is en ek trochdat de Friezen in soad wurden liend ha fan har neiste buorlju. Yn Westerlauwersk Fryslân wienen dat de Hollanners, yn Noard-Fryslân de Denen en de Saksen en letter de Dútsers. Dêrtroch lykje it Noardfrysk en it Westerlauwersk Frysk op it earste each hiel ferskillend. Doch binne de ferskillen net sa grut. In Westerlauwerske Fries dy't de belangryskste Deenske wurden yn it Noardfrysk kin en wit hoe't de útspraak fan it Noardfrysk yn 'e rin fan 'e ieuwen feroare is, kin it Noardfrysk al frij gau ferstean. Dêr komt noch by dat de grammatika fan beide dialekten noch altyd aardich oerienkomt.
 

Dit boek behannelet it Noardfryske dialekt Mooring, sa't dat yn de doarpen, Risem-Lonham, Klookris en Moosbel praat wurdt. Dat dialekt hat de measte sprekkers en wurdt as in soarte fan standert foar it skriftlike taalgebrûk sjoen. De oare dialekten fan 'e fêstewâl binne mei wat kennis fan it Mooring goed te ferstean. De ferskillen mei de dialekten fan de Noardfryske Waadeilannen binne folle grutter. De Noardfriezen fan 'e fêstewâl kinne dy sels ek net altyd hielendal ferstean.
 

Dit boek is rjochte op de gewoane Fries dy't in ridlike behearsking fan it skriftlike Frysk hat en wat mear oer it Noardfrysk witte wol. Dat wol sizze dat de grammatika net op alle punten folslein is. Net alle útsûnderingen op regels wurde neamd en guon regels wurde wolris wat ienfâldiger steld as yn wittenskiplike grammatika's. Omdat de Fryske grammatikale termen lang net by elkenien bekend binne, stiet efteryn it boek in list fan alle brûkte grammatikale termen mei de Hollânske oersetting derby.
 

Dit boek is opboud út trije parten: in oersjoch fan de grammatika fan it Noardfrysk, in tal teksten en wat oefeningen. By it boek heart in aparte wurdlist. De bêste learmetoade is om mei help fan dy wurdlist te besykjen om de teksten te lêzen. Atst dy teksten sûnder al te folle muoite begripe kinst, kinst de oefeningen brûke om de passive kennis te fergrutsjen en wat aktive kennis op te bouwen. It is handich om de grammatika geregeld troch te blêdzjen, dan witst by it meitsjen fan de oefeningen wêr'tst de antwurden fine kinst. As fierdere ferdjipping fan 'e kennis binne by de teksten noaten mei kommentaar opnaam. Dy kinst yn it begjin it bêste flechtich trochsjen en wat yngeander besjen atst al wat aktive feardichheid opboud hast. Om de taal better yn 'e macht te krijen is it fansels it moaiste om dy yn 'e praktyk mei sprekkers fan it Noardfrysk te oefenjen. Foar fierdere stúdzje steane hjirnei in pear nuttige boeken neamd.
 

Henk Wolf
 

Suggestjes foar fierdere stúdzje
 

Wurdboeken
 

Interfriisk lexicon (lyts wurdboek mei Dútsk, Ingelsk, Deens, Westerlauwersk Frysk en ûnderskate Noardfryske dialekten)
 

Sjölin, B, A. Walker & O. Wilts (1988), Frasch Uurdebök, Nordfriesische Wörterbuchstelle der Christian-Albrechts-Universität Kiel/Neumünster: Karl Wachholtz Verlag. (Noardfrysk-Dútsk wurdboek)
 

Kellner, B. (1991), Deutsch-Friesische Wörterliste; Mooringer Mundart, Nordfriesische Wörterbuchstelle der Christian-Albrechts-Universität Kiel. (Dútsk-Noardfryske wurdlist)
 

Basiswörterbuch Deutsch-Friesisch (2000), gearstald troch de Foriining for nationale Friiske en de Frasche feriin for e Ååstermååre y.g.m. de Nordfriesische Wörterbuchstelle der Christian-Albrechts-Universität Kiel, Klookris: Verlag Andersen-Haus. (Dútsk-Noardfrysk wurdboekje)
 

Petersen, E. (1994), Deutsch-friesisches Wörterbuch, Aaster-Beergem: Foriining for nationale Friiske. (lyts Dútsk-Noardfrysk wurdboekje)
 

Tams Jörgensen, V. (1991), Frasch-tjüsch-dånsch uurdebök, Bräist: Nordfriisk instituut. (lyts Noardfrysk-Dútsk-Deensk wurdboekje)
 

Grammatika's
 

Andresen, H. & A. Petersen (1997), Kleine friesische Sprachlehre, Bräist/Bredstedt: Verlag Nordfriisk Instituut. (yn it Dútsk)
 

Tams Jörgensen, V. (1978), Kort spräkeliir foon dåt Mooringer Frasch, Bräist: Nordfriisk Instituut. (yn it Noardfrysk)
 

Learboeken
 

Sjölin, B. (1986), Frasch for önjfångere; Programmierter Lehrgang des Mooringer Friesisch, Nordfriesische Wörterbuchstelle der Christian-Albrechts-Universität Kiel. (yn it Dútsk)
 

Walker, A. & O. Wilts (1980), Hiir Frasch - Liir Frasch; Friesischer Sprachkurs (Mooringer Dialekt), Bredstedt/Bräist: Nordfriisk Instituut. (yn it Noardfrysk en Dútsk)
 

Hollingworth, K. (1991), Lern Friesisch! Liir Frasch!, Aaster-Beergum/Ost-Bargum: Foriining for nationale Friiske. (yn it Dútsk)

Haadstik 1 : Utspraak en oerienkomsten
 
 
 

Utspraak
 

De skriuwwize fan it Noardfrysk is frij regelmjittich; der binne dúdlike regels, dêr't net sa folle útsûnderingen op binne.
 

Hjirûnder fynst in oersjoch fan alle letterkombinaasjes yn it Noardfrysk. By elke letter stiet de klank oanjûn dy't it tichtste by de útspraak fan it Noardfrysk stiet. Foar de krekte útspraak is it fansels belangryk om it Noardfrysk yn 'e praktyk te hearren.
 

skriuwwize útspraak

a - koarte a yn bak

aa - lange aa yn aap

ä - koarte e yn pet

ää - lange ê yn bêd

å - koarte a yn kat

åå - lange â yn hân

äi - ij yn kij

au - au yn blau

b - b yn bus

ch - ch yn aardich

d - d yn dak

e - stomme e yn sitte

ee - lange ee yn feest

f - f yn fisk

g - g yn goed

h - h yn hân

i - koarte i yn pit

ii - lange ii yn tiid

j - j yn jas

k - k yn kast

l - l yn leech

m - m yn man

n - n yn neat

ng - ng yn bang

o - koarte o yn hok

oo - lange oo yn stoom

ö - koarte eu yn reus

öö - lange eu yn kleur

öi - ui yn buis

ou - ou yn tou

p - p yn plant

r - r yn ride

s - s yn sitte

sch - sj yn sjef

t - t yn tafel

u - koarte û yn hûn

uu - lange û yn lûd

ü - koarte u yn put

üü - lange ú yn drúf

w - w yn wetter
 

De skriuwwize is frij ienfâldich. Koarte lûden wurde mei ien letter skreaun, lange lûden mei twa. In foarbyld: it wurd bane (binnen) wurdt útsprutsen as 'banne' (dus mei de koarte a fan tak). It wurd leese (lêze) wurdt útsprutsen as 'leze' (dus mei de lange ee fan nee).
 

Noch in pear belangrike opmerkings:
 

- De letters ee foar in r wurde útsprutsen as [ea], lykas yn bear.
 

- In i nei in lûd wurdt útsprutsen as in [j]. In foarbyld: woin (wein) wurdt útsprutsen as [wojn].
 

- At de letters ee foar in r steane, dan wurde se útsprutsen as ea yn bear.
 

- De s wurdt soms ek brûkt om de klank [z] oan te jaan. Dy klank komt foaral foar nei lange lûden, sa as yn leese (lêze).
 

- In b, d, g of w oan 'e ein fan it wurd wurdt ek as sadanich útsprutsen. Der wurdt gjin [p], [t], [ch] of [f] fan makke. In foarbyld: hood (holle) wurdt útsprutsen as [hood] en dus net as [hoot].
 

- In protte Noardfriezen sprekke de r wat mear efter yn 'e mûle út as de Westerlauwerske Friezen, krekt as brijkje se in bytsje.
 
 
 

Oerienkomsten tusken it Noardfrysk en it Westerlauwersk Frysk
 

In protte wurden yn it Noardfrysk binne al te begripen atst in tal regelmjittige ferskillen mei it Westerlauwersk Frysk kinst. Sjoch mar ris nei de ûndersteande foarbylden.
 

fasch - fisk

schap - skip

schamel - skimmel

mansche - minske

wansche - winskje

twasche - tusken

schiiw - skiif

poosche - Peaske

Frasch - Frysk
 

ik ban - ik bin

dü bast - do bist

hi as - hy is

sate - sitte

bane - binnen
 

lönj - lân

hönj - hân

strönj - strân
 

weer - wêr

deer - dêr

leese - lêze

weese - wêze

beest - bêst
 

hüs - hûs

müs - mûs

üs - ús

üt - út

Haadstik 2 : Haadwurden en lidwurden
 
 

Wurdslachte
 

It Noardfrysk hat trije wurdslachten: manlik, froulik en ûnsidich. Fierder kin in wurd yn it meartal stean. Yn al dy gefallen kin it wurd in oar beskaat lidwurd krije.
 
 
manlik froulik ûnsidich meartal
di hün
de hûn
jü kåt
de kat
dåt toorp
it doarp
da bjarne
de bern
en hün
in hûn
en kåt
in kat
en toorp
in doarp

At it lidwurd net spesjaal de klam krijt, dan wurde it manlike, froulike en meartallige lidwurd faak ferfongen troch de koartere foarm e. It ûnsidige lidwurd wurdt dan ferfongen troch et.
 

Foarbylden:

di hün - e hün

jü kåt - e kåt

dåt toorp - et toorp

da bjarne - e bjarne
 

Nei in ferhâldingswurd wurdt et faak noch fierder ferkoarte ta t. It wurdt dan oan it ferhâldingswurd fêst skreaun.
 

Foarbyld:

for et hüs wurdt fort hüs (foar it hûs)

döör et lönj wurdt döört lönj (troch it lân)
 

Wurden dy't yn it Westerlauwersk Frysk it lidwurd de krije, krije yn it Noardfrysk faak it lidwurd e. Westerlauwersk Fryske wurden mei it krije yn it Noardfrysk faak it lidwurd et.
 

Net allinnich it lidwurd wurdt beskaat troch it slachte fan it haadwurd, dat jildt ek foar de telwurden ien, twa en trije. Fòàr manlike wurden brûke de Noardfriezen ån, twäär en tra. Foar froulike en ûnsidige wurden wurdt iinj, tou en tri brûkt. Wat soartgelikens jildt foar gjin. Dat is nån foar ientallige manlike wurden en niinj foar froulike, ûnsidige en meartallige wurden. Troch dy ferdieling is in sin lykas der wie gjin man of frou sûnder galaklean op it feest net letterlik oer te setten. Dat wurdt dan: deer wus nån moon än niinj wüset suner gaalakluuse awt fäst.

Oare foarbylden: ån dräng än tou foomne (ien jonge en twa famkes), iinj foomen än twäär dränge (ien famke en twa jonges)
 

Yn hegere telwurden komt allinnich de net-manlike foarm fan ien, twa en trije foar. Foarbyld: iinjäntwunti kjarls (ienentweintich manlju).
 

Meartal
 

De measte wurden krije yn it meartal de útgong -e. At in wurd op in -e einget, dan bliuwt it yn it meartal gelyk.
 
 
 
iental meartal
di hün
de hûn
da hüne
de hûnen
et bjarn
it bern
e bjarne
de bern
de moune
de moanne
da moune
de moannen

At in wurd in ûnregelmjittich meartal hat, dan wurdt dat yn de wurdlist oanjûn.
 
 
 

Ferlytsingswurden
 

Yn it Noardfrysk kinst fan haadwurden gjin ferlytsingswurd meitsje. Atst oanjaan wolst dat eat of immen lyts is, dan moatst latj (lyts) brûke.
 

Foarbylden:

Ik sii en latjen hün (ik sjoch in hûntsje)

Ingwer as nuch mån en latjen dräng (Ingwer is noch mar in jonkje)
 

Yn it Westerlauwersk Frysk wurdt it ferlytsingswurd ek wol brûkt om oan te jaan dat men op immen of eat delsjocht, of der de gek mei hat. Yn it Noardfrysk kinst dat oanjaan troch it lidwurd dåt te brûken, ek by manlike en froulike wurden (dåt wüset ynstee fan jü wüset).
 

It Noardfrysk hat wol ferlytsingswurden út oare talen liend. Se kinne ûnderskate slachten ha.
 

Foarbylden:

Di måntje heet en naten båntje as ferkuuper. (dat mantsje hat in aardich baantsje as ferkeaper)

Hääst dü di dööntje ouert blömken al hiird? (hasto it ferhaaltsje oer it koweblomke al heard?)
 
 
 

Namfal
 

Yn it Westerlauwersk Frysk is allinnich by persoanlike foarnamwurden noch ferskil yn namfal te sjen. Sa is ik ûnderwerpsfoarm (oars sein: earste namfal) en my foarwerpsfoarm (tredde/fjirde namfal).
 

Yn it Noardfrysk is der net allinnich by persoanlike foarnamwurden in ferskil tusken ûnderwerpsfoarm (earste namfal) en foarwerpsfoarm (tredde of fjirde namfal) te sjen, mar ek by nammen fan persoanen. Foar nammen yn de foarwerpsfoarm jilde de neikommende regels:
 

-Nammen dy't yn de ûnderwerpsfoarm ien wurdlid ha, krije de útgong -en.
 

-Oare nammen krije de útgong -n.
 
 
 
ûnderwerpsfoarm foarwerpsfoarm
Hans as en moon
Hans is in man
Ik sii Hansen
Ik sjoch Hans
Maike as en foomen
Maike is in famke
Ik sii Maiken
Ik sjoch Maike
Pätjer as en böre
Pätjer is in boer
Ik sii Pätjern
Ik sjoch Pätjer
Marie as en foomen
Marie is in famke
Ik sii Marien
Ik sjoch Marie

 

Wurden foar famyljeleden, sa as mam (mem), taatje (heit), åte (pake) en åål (beppe), wurde ek as namme beskôge en feroarje dus ek yn de foarwerpsfoarm.
 

Om it makliker te meitsjen: nammen yn de ûnderwerpsfoarm kinst ferfange troch hy/sy. Nammen yn de foarwerpsfoarm kinst ferfange troch him/har.
 

De twadde namfal fan eigennammen wurdt foarme troch efter de foarwerpsfoarm in -s te setten.
 

Foarbylden:

Pätjerns mam (Pätjer syn mem)

Hansens woin (Hans syn wein)

Mariens moon (Marie har man)
 

De Westerlauwerske konstruksje mei syn/har is yn it Noardfryske ek mooglik: Pätjer sin mam, Hans san woinen Marie harn moon binne ek poerbêst Noardfrysk.
 

Haadstik 3 : Eigenskipswurden
 
 
 

It eigenskipswurd
 

It eigenskipswurd kin in útgong krije at it direkt foar in haadwurd stiet. De útgong hinget ôf fan it slachte fan it haadwurd en fan it wurd dat derfoar komt.
 
 
 
manlik froulik ûnsidich meartal
di rüüdje win
de reade wyn
jü rüüdj klöör
de reade kleur
dåt rüüdj papiir
it reade papier
da rüüdje papiire
de reade papierren
en rüüdjen win
in reade wyn
en rüüdj klöör
in reade kleur
en rüüdj papiir
in read papier
rüüdjen win
reade wyn
rüüdj klöör
reade kleur
rüüdj papiir
read papier
rüüdje papiire
reade papierren

De regels foar de útgong op it eigenskipswurd kinne sa formulearre wurde:
 

-foar in froulik of ûnsidich wurd krijt it gjin útgong.

Foarbylden: jü üülj åål (de âlde beppe), en üülj toorp (in âld doarp)
 

-foar in meartallich wurd krijt it altyd de útgong -e.

Foarbylden: latje bjarne (lytse bern), e grute kjarls (de grutte mannen)
 

-foar in manlik wurd krijt it de útgong -en:

* nei it ûnbeskaat lidwurd (en): en üüljen moon (in âlde man)

* nei ån (ien): ån üüljen moon (ien âlde man)

* nei nån (gjin): nån üüljen moon (gjin âlde man)

* at der neat foar stiet: üüljen win as beest (âlde wyn is bêst)
 

-foar in manlik wurd krijt it de útgong -e yn alle oare gefallen.

Foarbylden: di üülje moon (de âlde man), dideere grute hün (dy grutte hûn), üüsen äine wäi (ús eigen wei), ik eerme moon (ik earme man).
 

At it eigenskipswurd namwurdlik diel fan it stelde is, dus net direkt foar it haadwurd stiet, dan krijt it gjin útgong. Dat is yn it Westerlauwersk Frysk ek sa.
 

Foarbylden:

Di moon as üülj (de man is âld)

E kjarls san krunk (de mannen binne siik)
 

By it oansprekken fan in persoan wurdt de foarm brûkt dy't nei it beskaat lidwurd brûkt wurdt.
 

Foarbylden:

Moin, latje moon, weer boogest dü? (goeie, lytse man, wêr wennesto?)

Liiw Meta! (leave/bêste Meta!)

Liiwe Pätjer! (leave/bêste Pätjer!)

Hüülj ap, latj bjarn! (hâld op, lyts bern!)
 
 
 

Bywurdlike en eigenskiplike foarm
 

Guon eigenskipswurden ha twa ferskillende foarmen.
 

-De bywurdlike foarm: dy foarm wurdt brûkt at it eigenskipswurd de funksje fan bywurd hat of at it namwurdlik diel fan it stelde is.
 

-De eigenskiplike foarm: dy foarm wurdt brûkt at it eigenskipswurd foar it haadwurd stiet.
 

Foarbylden:

Hi as gödj (hy is goed)

Jü doonset gödj (sy dûnset goed)

E gou wüset (de goede frou)

En gouen moon (in goeie man)

E foomen as liif (it famke is leaf)

En liiw foomen (in leaf famke)
 

De bywurdlike foarm fan goed is gödj, de eigenskiplike foarm is gou. Fan leaf is de bywurdlike foarm liif en de eigenskiplike foarm liiw.
 

Yn de wurdlist wurdt de bywurdlike foarm fan it eigenskipswurd opnaam. At de eigenskiplike foarm ferskillend is, dan stiet dy der tusken fjouwerkante heakjes [ ] efter.
 
 
 

Treppen fan ferliking
 

De treppen fan ferliking wurde yn it Noardfrysk hast krekt sa foarme as yn it Westerlauwersk Frysk:
 
 
 
stellend fergrutsjend oertreffend
grut gruter grutst

 
 
 

-De fergrutsjende trep wurdt foarme troch de útgong -er.
 

-De oertreffende trep wurdt foarme troch de útgong -st.
 

-By wurden dy't eingje op -s of -st komt by de oertreffende trep in -e- foar de útgong. In foarbyld: fååst - fååster - fååstest (fêst - fêster - fêstst).
 

Foarbylden:

Di wäi as briidj (de dyk is breed)

Di briidje wäi (de brede dyk)

Di briidjere wäi (de bredere dyk)

Di briidjste wäi (de breedste dyk)
 

Yn it Westerlauwersk Frysk wurdt de oertreffende trep wolris ferfongen troch in konstruksje mei op 't + oertreffende trep. It Noardfrysk hat in ferlykbere konstruksje mei am + oertreffende trep + -en. Dy wurdt lykwols folle faker brûkt as yn it Westerlauwersk Frysk.
 

Foarbylden:

Ik ban grutst (ik bin (it) grutst)

Ik ban am grutsten (ik bin (op 't) grutst)
 

By in pear eigenskipswurden binne de treppen fan ferliking ûnregelmjittich.
 

Foarbylden:

gödj - bääder - beest (goed - better - bêst)

üülj - åler - ålst (âld - âlder - âldst)

kölj - kouler - koulst (kâld - kâlder - kâldst)
 

Yn de wurdlist wurde ûnregelmjittige treppen fan ferliking tusken rûne heakjes () oanjûn.
 
 
 

Ferskaat
 

Noch in pear dingen oer eigenskipswurden dy't wichtich binne om te witten:
 

-It wurd nooch (genôch) wurdt bûgd as nooge at it foar of nei in meartallich wurd stiet.

Foarbylden: nooch brüüdj (genôch bôle), nooge manschne (genôch minsken), manschne nooge (minsken genôch)
 

-It wurd stååkels (begrutlik, earm) wurdt nea bûgd.

Foarbyld: di stååkels dräng heet sin giilj slan (dy earme jonge hat syn jild weitôge)
 

-In protte/folle kin yn it Noardfrysk op twa manieren oerset wurde:

* foole (at it by in ientallich wurd heart, krekt lykas it Ingelske 'much')

* maning (at it by in meartallich wurd heart, krekt lykas it Ingelske 'many')

Foarbylden:

foole moolke (in protte molke), foole giilj (in protte jild), maning manschne (in protte minsken), maning böke (in protte boeken), ai foole giilj (net folle jild), tu maning manschne (te folle minsken)
 

Haadstik 4 : Foarnamwurden
 
 
 

Persoanlike foarnamwurden
 
iental  ûnderwerpsfoarm foarwerpsfoarm
1. ik
ik
me
my
2.
do
de
dy
3. hi ('r)
hy (er)
ham ('n)
him ('m)
jü ('s)
sy/hja (se)
har ('s)
har (se)
et ('t)
it ('t)
et ('t)
it ('t)
meartal ûnderwerpsfoarm foarwerpsfoarm
1. we
wy
üs
ús
2. jam ('m)
jim
jam
jim
3. ja ('s)
sy/hja (se)
ja/jam ('s)
har/harren (se)

 

Krekt as yn it Westerlauwersk Frysk ha in tal persoanlike foarnamwurden ek in koartere foarm, dy't nei bynwurden of tiidwurden brûkt wurdt. In dúdlik ferskil tusken beide talen is dat it Noardfrysk in koartere ûnderwerpsfoarm fan jam hat: 'm.
 

It Noardfrysk hat net in apart wurd foar jo. By âldere bekende persoanen wurdt soms de namme of in oansprekfoarm brûkt, lykas näiber (buorman). By âldere ûnbekende persoanen wurdt soms hi/ham of jü/har brûkt. Dat gebrûk stjert lykwols út.
 

Foarbylden:

Koon näiber me heelpe? (buorman, kinne jo my helpe?)

Koon ik mamen heelpe? (kin ik mem helpe?)

Heet Katriin dåt ål sänj? (hat Katriin dat al sjoen)

Koon ik ham wat frååge? (menear, kin ik jo wat freegje?)
 

Krekt as yn it Westerlauwersk Frysk kin faak fuortlitten wurde. Dat kin lykwols net nei bynwurden, dy't yn it Noardfrysk net bûgd wurde.
 

In foarbyld:

Wan dü wäät, koost makaame. (atst wolst, kinst meikomme)
 

Krekt as yn it Westerlauwersk Frysk wurdt de foarwerpsfoarm fan it persoanlike foarnamwurd ek brûkt by weromwurkjende tiidwurden.
 

Foarbylden:

Hi hööget ham (hy ferhûget him)

We fröie üs (wy fermeitsje ús)
 

It Westerlauwersk Fryske men (mei de wat âlderwetske foarwerpsfoarm jin) is yn it Noardfrysk huum of följk (mei de foarwerpsfoarm ham). Dy wurden kinne ek brûkt wurde yn de algemienere betsjutting fan it Hollânske 'men'.
 

Foarbylden:

Huum wiitj uler, hü hi dåt miinjt. (men wit nea hoe't hy dat mient)

Följk koon ham samtids bääder roui hüülje. (men kin jin soms better rêstich hâlde)

Följk säit, dåt hi ai ålhiil wis as. (der wurdt sein dat hy net alhiel wiis is)
 

Yn it Westerlauwerske Frysk kin men ien oansprekke mei do, jo of jim, folge troch eat dêr't men dyselde mei ferliket (lykas: do grutte sûch!). Dat kin yn it Noardfrysk ek, mar dêr kinst yn it iental ynstee fan it persoanlik foarnamwurd ek it besitlik foarnamwurd din/dan brûke. Mei it meartal jarnge giet it net, dan moatst jam brûke.
 

Foarbylden:

Dü loie hün! (do luie hûn!)

Dan loie hün! (do luie hûn!)

Jam loie hüne! (jim luie hûnen!)
 
 
 

Besitlike foarnamwurden
 

It besitlike foarnamwurd hat ferskillende foarmen. Dy binne ôfhinklik fan it slachte fan it haadwurd dêr't it by heart.
 
manlik froulik ûnsidich meartal
man brouder
myn broer
min süster
myn suster
min bjarn
myn bern
min süsterne
myn susters
dan brouder
dyn broer
din süster
dyn suster
din bjarn
dyn bern
din süsterne
dyn susters
san brouder
syn broer
sin süster
syn suster
sin bjarn
syn bern
sin süsterne
syn susters
harn brouder
har broer
har süster
har suster
har bjarn
har bern
har süsterne
har susters
üüsen brouder
ús broer
üüs süster
ús suster
üüs bjarn
ús bern
üüs süsterne
ús susters
jarnge brouder
jim broer
jarnge süster
jim suster
jarnge bjarn
jim bern
jarnge süsterne
jim susters
jare brouder
harren broer
jare süster
harren suster
jare bjarn
jim broer
jare süsterne
jim susters

 

De froulike, ûnsidige en meartallige foarmen fan it besitlike foarnamwurd binne gelyk. De manlike foarm wykt ôf by myn, dyn, syn, har en ús.
 
 
 

Oanwizende foarnamwurden
 
 
 
manlik froulik ûnsidich meartal
diheere moon
dizze man
jüheer wüset
dizze frou
dåtheer bjarn
dit bern
daheer/daheere manschne
dizze minsken
dideere moon
dy man
jüdeer wüset
dy frou
dåtdeer bjarn
dat bern
dadeer/dadeere manschne
dy minsken

 
 

It oanwizende foarnamwurd wurdt yn it Noardfrysk ôflaat fan it lidwurd. Yn it meartal kinne de foarmen mei en sûnder de útgong -e frij trochinoar hinne brûkt wurde.
 

By weromferwizing yn in tekst wurdt yn it Westerlauwerske Frysk dy of dat brûkt. Yn it Noardfrysk kinne dêr de lidwurden di/jü/dåt foar brûkt wurde, en fierders alle oanwizende foarnamwurden.
 

In foarbyld:

Min süster heet en stölj kååft; di/diheere/dideere stölj wal 's apsnüüsche än ferschånke.

(myn suster hat in stoel kocht; dy stoel wol se opknappe en fuortjaan)
 

Stiet der net in haadwurd efter, dan hat it oanwizend foarnamwurd by in weromferwizing de foarm fan it lidwurd.
 

In foarbyld:

Min süster heet en stölj kååft; di wal 's apsnüüsche än ferschånke.

(myn suster hat in stoel kocht; dy wol se opknappe en fuortjaan)
 

Oars as yn it Westerlauwersk Frysk krije foarnamwurden altyd it slachte en getal fan it wurd dêr't se nei ferwize.
 

Foarbylden:

Man brouder heet en kåt kååft; hi wal 's Walter nååme. (myn broer hat in kat kocht; hy wol him Walter neame)

Deer gungt en wüset forbai, har hääw ik heer nuch uler sänj. (dêr giet in frou foarby, dy haw ik hjir noch nea sjoen)

Deer stoont en kü önj e feen; jü as fjouer iir üülj. (der stiet in ko yn 'e greide; hy is fjouwer jier âld)
 
 
 

Betreklike foarnamwurden
 

It betreklike foarnamwurd dy't of dat is yn it Noardfrysk wat.
 

Foarbylden:

Jü wüset, wat önj e tün sat (de frou dy't yn 'e tún sit)

Dåt bjarn, wat dåt dänj heet (it bern dat dat dien hat)

Da bjarne, wat ik sänj hääw (de bern dy't ik sjoen ha)
 

It betreklike foarnamwurd dêr't (dat yn kombinaasje mei in ferhâldingswurd brûkt wurdt) is yn it Noardfrysk weer. By minsken kin ek huum brûkt wurde. Huum kin ek fuort nei it ferhâldingswurd komme.
 

Foarbylden:

Dåt hüs, weer jam önj booge (it hûs dêr't jim yn wenje)

Di moon, weer we änjörsne ma snååkeden (de man dêr't wy juster mei praten)

Jü foomen, huum dü ma spaalst (it famke dêr'tsto mei boartest)

Jü foomen, ma huum dü spaalst (it famke dêr'tsto mei boartest)
 

It betreklike foarnamwurd waans wurdt yn it Westerlauwersk Frysk amper mear brûkt. Wy sizze meastal dy syn of dy har. Yn it Noardfrysk wurdt dêr de foarm huums of huumsen foar brûkt: huumsen at it haadwurd dat dernei komt manlik is, huums at it froulik, ûnsidich of meartal is.
 

Foarbylden:

Di moon, huums hüs ik kååft hääw (de man waans hûs ik kocht ha)

Jü wüset, huumsen woin ik liinjd hääw (de frou waans auto ik liend ha)
 

De Noardfriezen skriuwe foar in betreklik foarnamwurd altyd in skrapke.
 
 
 

Bûgde foarnamwurden
 

It freegjend foarnamwurd huk (hokker) wurdt yn it Noardfrysk bûgd. De bûging is deselde dy't in eigenskipswurd krijt nei it ûnbeskaat lidwurd. Dus: huken moon (hokker man), huk wüset (hokker frou), huk bjarn (hokker bern), huke manschne (hokker minsken). Dat jildt ek at se net foar it haadwurd steane, lykas yn:dü hääst tra oome; huken as befraid ma tante Mine? (do hast trije omkes; hokker is troud oan tante Mine?)

It oanwizend foarnamwurd suk (sok, sa'n) wurdt op deselde manier bûgd: suken moon (sa'n man), suk giilj (sok jild) ensfh.

Haadstik 5: Tiidwurden
 
 
 

Bûging
notiid booge hiire
ik boog hiir
boog est hiir st
hi boog et hiir t
we boog e hiir e
jam boog e hiir e
ja boog e hiir e

 
doetiid booge hiire
ik boog ed hiir d
boog edst hiir dst
hi boog ed hiir d
we boog eden hiir den
jam boog eden hiir den
ja boog eden hiir den
ôfslutend mulwurd booge hiire
ik hääw boog ed hiir d

 
 

Tiidwurden dêr't de stam fan útgiet op in w/r/i/m/l/n of in lûd wurde meastal bûgd lykas hiire (ezelsbrechje: WRIeMeLeN). De measte oare tiidwurden wurde bûgd lykas booge.
 

Der binne in stik as wat tiidwurden dy't eartiids útgongen op -ele, -eme, -ere, ensfh. Dy tiidwurden ha de earste-e fan de útgong der yn de ynfinityf en de notiid meartal útsmiten. Foarbylden binne räägne (foarhinne räägene, rekkenje) en waksle (foarhinne waksele, wikselje). Se wurde fierders op 'e selde manier bûgd as hiire. Dus: ik waksel, dü wakselst, hi wakselt, we waksle, ensfh.
 

De ûnfolsleine doe-dantiid kin foarme wurde mei as helptiidwurd de doetiid fan schale of wårde (sj. par. modale helptiidwurden). By guon tiidwurden is it lykwols gebrûkliker om ynstee dêrfan de gewoane doetiid te brûken. Benammen by weese (wêze), heewe (hawwe) en de modale helptiidwurden is dat it gefal.
 

Foarbylden:

Hi wus nån gouen schöljmäister, wan 'r deer ninte foon seede wörd (hy soe gjin goeie skoalmaster wêze at er dêr neat fan sizze soe)

Kööst me flicht iinjsen heelpe? (soest my miskien eefkes helpe kinne?)
 
 
 

Ynfinitiven
 

It Noardfrysk hat krekt lykas it Westerlauwersk Frysk twa ferskillende foarmen fan de ynfinityf: de nammefoarm dy't einget op -e, en de doelfoarm dy't einget op -en. It gebrûk fan nammefoarm en doelfoarm is yn beide Fryske fariëteiten (hast) gelyk.
 

Foarbylden:

Ik sii ham luupen (ik sjoch him rinnen)

Ik lätj ham luupe (ik lit him rinne)

Ik wal hål en lait luupe (ik wol graach wat rinne)

Jan ferseecht wi tu luupen (Jan besiket wer te rinnen)

Et luupen foon dideere moon (it rinnen fan dy man)
 

Der binne in pear tiidwurden mei in doelfoarm dy't net ôflaat wurde kin troch efter de nammefoarm in -n te setten. It giet om 'e pearen: düünj/douen, fliinj/fliien, füünj/fouen, siinj/siien, slüünj/slouen, schiinj/schaien, tiinj/tiien en tüünj/touen. Yn 'e wurdlisten stiet in ôfwikende doelfoarm [tusken kante heakjes].
 

Foarbylden:

Leo wal hål fliinj (Leo wol graach fleane)

Leo ferseecht tu fliien (Leo besiket te fleanen)
 

Ynfinitiven dy't bliwe (bliuwe) as helptiidwurd ha, krije ek de útgong -en. Steane ynfinityf en in foarm fan bliwe lykwols fuort efterinoar, dan wurdt ek wolris in ynfinityf op -e brûkt. De beide tiidwurden wurde dan oaninoar skreaun.
 

Foarbyld:

Dü blafst roui saten (do bliuwst rêstich sitten)

Dü koost roui saten bliwe (do kinst rêstich sitten bliuwe)

Dü koost roui satebliwe (do kinst rêstich sitten bliuwe)

He ferteeld, dåt dü roui saten bliifst (hy fertelde datsto rêstich sitten bleaust)

He ferteeld, dåt dü roui satebliifst (hy fertelde datsto rêstich sitten bleaust)
 

It Westerlauwerske oan it ... wêze wurdt yn it Noardfrysk bait ... weese.
 

In foarbyld:

We wjarn jüst bait ääsen, as 'r önjteeld (wy wienen krekt oan it iten doe't er opbelle)
 

It Noardfrysk hat ek de konstruksje mei 'en + hitende foarm', dy't soms ynstee fan in bysin komme kin.
 

Foarbylden:

Ik hääw niinj lust än luup tu schöljs (ik ha gjin nocht en gean nei skoalle ta)

Hi schal nuch iinjsen in önj e bakerai än kuup ham en stjüt (hy sil noch eefkes de bakkerij yn en keapje in broadsje)
 

Helptiidwurden
 
notiid heewe
hawwe
weese
wêze
wårde
wurde/sille
ik hääw ban wårt
hääst bast wårst
hi heet as wårt
we hääwe san wårde
jam hääwe san wårde
ja hääwe san wårde
doetiid
ik häi wus wörd
häist wjarst wördst
hi häi wus wörd
we häin wjarn wörden
jam häin wjarn wörden
ja häin wjarn wörden
ôfslutend mulwurd
ik hääw hädj hääw/ban wään ban wörden

 

Ofslutende mulwurden ha ien yn Noardfrysk ien fan 'e neikommende helptiidwurden: heewe, weese en wårde.It ôslutend mulwurd wään (west) kin, krekt as yn it Westerlauwersk Frysk, ien fan 'e helptiidwurden heewe of weese brûke.
 

Yn 'e noardlike Wâlden krije sinnen yn 'e ûndergeande foarm gauris in ekstra mulwurd wurden of woarn. Dat is yn it Noardfrysk ek gebrûklik mei wörden.
 

Foarbyld:

Hi as fiif tooge sloin wörden (hy is fiif kear slein wurden)
 
 
 

Modale helptiidwurden
 

It Westerlauwersk Fryske meie kin net altyd op deselde manier oerset wurde:

* At it 'aardich fine', 'lekker fine', 'lije meie' ensfh. betsjut: mooge

* Yn fraachsinnen dêr't men om tastimming freget: mooge

* Yn fraachsinnen dêr't men om in geunst freget: koone

* Yn oare gefallen: mötje
 

Foarbylden:

We mooge hål fiiljkääre (wy meie graach fytse)

Ja mooge enouder ai sü (sy meie inoar net sa)

Mam, mäi ik in bum heewe? (mem, mei in ik suertsje ha?)

Oober, koon ik en kafe heewe? (ober, mei ik in bakje kofje?)

Dü möist niinj bum heewe (do meist gjin suertsje ha)

Mönje we heer ma e woin långs? (meie wy hjir mei de auto lâns?)
 

It Westerlauwersk Fryske moatte kin ek net altyd op deselde manier oerset wurde:

* Yn in net-hitende sin, at der is fan in befel of sawat: mötje

* Yn in hitende sin: schale

* At der sprake is fan in needsaak: schale
 

Mötje kin dus soms meie en soms moatte betsjutte!
 

Foarbylden:

Ik mötj man dörnsch apsnüüsche (ik moat myn keamer opromje, bg. om't ús mem my dat opdroegen hat)

Dü schäät dan dörnsch apsnüüsche! (do moatst dyn keamer opromje!)

Ik schal man dörnsch apsnüüsche (ik moat myn keamer opromje, bg. om't ik neat mear fine kin)
 

It Westerlauwersk Fryske wolle kin ek net altyd op deselde manier oerset wurde:

* At it giet om in eask of in dúdlik plan: wale

* At it giet om in winsk of in fersyk: mooge

* At it giet om in fersyk dêr'tst fan ferwachtest dat it fuortendaliks ynskewield wurdt: schale
 

Foarbylden:

Ik wal nü giilj siinj! (ik wol no jild sjen)

Man brouder wal näist iir eefter Ameerika (myn broer wol takom jier nei Amearika)

Ik måå uk wälj iinjsen wat wane (ik soe ek wolris wat winne wolle)

Oober, ik schal en biir heewe (ober, ik wol graach in pilske ha)
 

It tiidwurd schale hat ûnderskate betsjuttings:
 

* moatte, nedich wêze.

Foarbyld: ik schal man dörnsch apsnüüsche, ouerdåt ik ninte mör fine koon (ik moat myn keamer opromje, om't ik neat mear fine kin)

* wolle, it dwaan fan in fersyk dêr'tst fan ferwachtest dat it fuortendaliks ynskewield wurdt.

Foarbyld: oober, ik schal en biir heewe (ober, ik wol graach in pilske ha)

* sille, wolle, fan doel wêze

Foarbyld: ik schal mjarne eefter Kil (ik sil moarn nei Kiel)

* sille, as helptiidwurd fan takomst

Foarbyld: mjarne schal e kü slåchdid wårde (moarn sil de ko slachte wurde)
 

Yn de lêste betsjutting kin ek it tiidwurd wårde brûkt wurde: mjarn wårt e kü slåchdid wårde.

Nuttige sinnen en wurden
 

moin! goeie!

adiis! oant sjen!

hü gungt de dåt? hoe giet it mei jo/dy?

tunk! tankewol!

weesegödj! asjeblyft!

deer ai for is wol klear
 

joo/jåå ja

nåån nee

flicht miskien

hü håt dåt aw Nordfrasch? hoe hyt dat yn it Noardfrysk?

ik kam üt Weest-Fraschlönj ik kom út Westerlauwersk Fryslân

koost me uk seede, weer et hüüschen as? kinst my ek sizze wêr't it húske is?

ik wälj hål en stjüt ik soe graach in bôle wolle
 

wat as e klook? hoe let is it?

e klook as iinj/et as klook iinj it is ien oere

fiirding ouer iinj kertier oer ienen

huulwe tou healwei twaen

fiirding for tou kertier foar twaen

am e klook iinj om ien oere

am huulwe tou om healwei twaen

am fiirding for/ouer tou om kertier foar/oer twaen
 

Getallen
 

iinj, ån (sj. haadst. 2, wurdslachte) ien

tou, twäär (idem) twa

tri, tra (idem) trije

fjouer fjouwer

fiiw fiif

seeks seis

soowen sân

oocht acht

nüügen njoggen

tiin tsien

alwen alve

tweelwen tolve

tratäin trettjin

fjouertäin fjirtjin

füftäin fyftjin

seekstäin sechstjin

soowentäin santjin

oochttäin achttjin

nüügentäin njoggentjin

twunti tweintich

iinjäntwunti ienentweintich

dörti tritich

fäärti fjirtich

füfti fyftich

süsti sechstich

sööwenti santich

tachenti tachtich

näägenti njoggentich

hunert hûndert

duusend tûzen
 

Unregelmjittige tiidwurden
 

nammefoarm 3e p. notiid 3e p. doetiid ôfsl. mulw.

ääse eet ätj in ite

bååge bååget bök/bååged båågen bakke

bade badet bäid bin freegje, fersykje

bärje bärjt börj börjen bergje; rispje

befääle befeelt befälj befeelen befelje, opdrage

biidje büt büüdj bin biede

bine bant bün bünen bine

bite bat biitj ban bite

bjarste bjarst burst bursten barste

bläje bleet bleet bleet bliede

bliwe blaft bliif blaawen bliuwe

brädje breet breet breet brüten

bränge braingt broocht broocht bringe

breege breecht bräk bräägen ûntbrekke

briidje brååt brååt brååt spriede

diile diiljt diiljd diiljd diele

dooge ducht duuch däägen doge

döre dört duurst duurst doare

drainke drainkt drunk drunken drinke

dränge drånkt drångd drångd kringe

drånke drånkt drångd drångd fersûpe

dreege dreecht dröich dräägen drage

driwe draft driif draawen driuwe

düünj [douen] ik dou, dü dääst, ik däi, dü däist, dänj dwaan

hi deet, we doue hi däi, we däin

fääre fjart fjard fjard fiere

fååre fårt fård fård farre

fädje feet feet feet fuorje; bernje

fåle fålt feel feelen falle

färke färkt fürk fürken foarkje

ferdiirwe ferdiirft ferdörw ferdörwen ferdjerre

ferjeese ferjeet ferjätj ferjin ferjitte

ferliise ik ferliis, dü ferlüst, ferlüüs ferlääsen ferlieze

hi ferlüst, we ferliise

fertriitje fertrüt fertrüütj fertrin begrutsje

fine fant fün fünen fine

fleete fleet fleet fleet ferhúzje

fliinj [fliien] flucht fluuch fläägen fleane

fliitje flüt flüütj flin streame

fniise fnüst fnüüs fnääsen prûste

freese freet frätj frin frette

friise ik friis, dü früst, früüs frääsen frieze

hi früst, we friise

füünj [fouen] ik fou, dü fäist, füng füngen krije

hi fäit, we foue

giitje güt güütj gin jitte

glide glat gliidj glan glide

gnise gnast gniis gnaasen wriuwe

grååme ik gråm, dü gråmst, gråmd gråmd grymje; muoie

hi gråmt, we grååme

greewe greeft gröif grääwen grave

gripe grapt griip gram gripe

grüne grünt grün/gründ grünen mealle

gunge gungt gäng gängen gean

hänge hångt hångd hångd ophingje

hunge hångt/hungt hüng hüngen hingje

haue haut höif/haud hauen/haud rame; meane

heelpe heelpt hülp hülpen helpe

heewe ik hääw, dü hääst, ik häi, dü häist, hädj hawwe

hi heet, we hääwe hi häi, we häin

hiile hiiljt hiiljd hiiljd hielje

hiinje hånt hånd hånd heine

hiitje håt hätj hätjen hite

hiitje hiit hiit hiit ferwaarmje

hüülje hålt hül hülen hâlde

iinje ånt ånd ånd eine, foarútkomme

iirwe årft årwd årwd erve

jeewe jeeft jäif jääwen jaan

jooge jucht luuch läägen lige

kaame ik kam, dü kamst, köm kiimen komme

hi kamt, we kaame

kääre kjart kjard kjard ride 1)

kiime kåmt kåmd kåmd kjimme

klänge klångt klångd klångd klinke

kneese kneet knätj knin knetsje

kneete kneet kneet kneet knoopje

knipe knipt/knåpt kniip knim knipe

koone ik koon, dü koost, ik köö, dü kööst, kööt kinne 2)

hi koon, we koone hi köö, we köön

kränge krångt krångd krångd kringe

kriipe krüpt kruup krim krûpe

krumpe krumpt krümp krumpen kromje, bûge

kuupe kååft kååft kååft keapje

lade lait/läit ik läi, dü läist, läin lizze 3)

hi läi, we läin

länge långt långd långd langje

lätje leet leet leet litte

leede läit läid läid lizze 3)

leefte leeft lüft/leeft lüften/leeft optillen

leese leest löis lääsen lêze; lade

liine liinjt liinjd liinjd liene

lise last liis laasen lije

luupe låpt lüp lim rinne

mänge mångt mångd mångd minge

mätje meet meet meet mjitte

miine miinjt miinjd miinjd miene; bedoele

mooge ik mäi, dü määst, ik måå, dü mååst, mååt meie

hi mäi, we mooge hi måå, we måån

mötje ik mötj, dü möist, muurst muurst moatte

hi mötj, we mönje

naame ik nam, dü namst, nüm nümen nimme

hi namt, we naame

nååme ik nåm, dü nåmst, nåmd nåmd neame

hi nåmt, we nååme

neere njart njard njard fuorje

niitje nüt nüütj nin genietsje

önjstränge (huum ~) strångt önj strångd önj onjstrångd war dwaan

prise prast/priset priis/prised prääsen/prised priizgje

rååne ik rån, dü rånst, rånd rånd drave

hi rånt, we rååne

rääre jart jard jard riere

rädje reet reet reet riere; rêde; beskiede4)

ränge raingt rångd rångd wringe; wrakselje

reene rint rind rind reine

ride rat riidj ran ride 1)

riwe raft riif raawen wriuwe; skuorre

sainke sainkt sunk sunken sinke

säke seecht soocht/seecht soocht/seecht sykje

sate sat sätj sin sitte

schååfe schååfet schuuf schääm skeppe; klear krije 5)

schale ik schal, dü schäät, ik schölj, dü schöist, schöljt sille 6)

hi schal, we schan hi schölj, we schönj

scheelwe scheelewt schülw schülwen trilje

scheere skjart skjard skjard snije

schiinj [schaien] schait schaid schaid/schänj barre

schiinje schånt schånd schånd skeine

schiise schååst schåås schåås skiede

schiitje schüt schüütj schin sjitte

schite schat schïïtj schan skite

schride schrat schriidj schran trêdzje

schriwe schraft schriif schraawen skriuwe

schrumpe schrump schrump schrumpen krimpe

schunge schungt süng süngen sjonge

schüwe schüft schuuf schääwen skowe

seede ik seed, dü säist, ik sää, dü sääst, säid sizze

hi säit, we seede hi sää, we sään

seete seet seet seet sette

siinj [siien] sait said sänj/said seagje

siinj [siien] schucht såch sänj sjen

siinje sånt sånd sånd stjoere

slainke slainkt slunk slunken slokke

släipe sleept släip släipen sliepe

slänge slångt slångd slångd wikkelje, wine

slide slat sliidj slan slippe, glide

slipe slapt sliip slim slypje

slite slat sliitj slan weitôgje

slite slüt slüütj slin slute

slüünj [slouen] sloit slöif sloin slaan

smeere smjart smjard smjard smarre

smite smat smiitj sman smite

smulte smultet smult/smulted smulten smelte, rane, teie

snätje sneet sneet sneet snute

snise snast sniis snaasen snide

snüwe snüft snuuf snääwen snuve

spane spant spün spunen spinne

spile spalt spül spülen grieme

splite splat spliitj splan splite

spränge spraingt sprüng sprüngen springe

språnke språnkt språngd språngd sproeie

spreege spreecht spräk spräägen sprekke

spriidje språåt språåt språåt spriede

stärwe steerft störw störwen stjerre

steege steecht stäk stäägen stekken

steele steelt stälj steelen stelle 7)

stiitje stååt stååt stååt stjitte

stjarte stjart stjart stjart stoarte

stjunke stjunkt stünk stünke stjonke

stönje stoont ik stöö, dü stööst, stiinjen stean

hi stöö, we stöön

stride strat striidj stran stride

strike strakt striik straagen strike

stüwe stürft stuuf stääwen stowe

süpe süpt suup sim sûpe

sweege sweecht swöich swäägen swije

sweere swjart swjard swjard swarre

swine swant swün swünen swine

swänge swaingt/swångt swüng swüngen swinge, slingerje

swise swast swiis swaasen sear dwaan

taintje tainjt toocht toocht tinke 8)

tånke tånkt toocht toocht tinke 8)

tiinj [tiien] tjucht tuuch täägen lûke; tsjen; trekke

tiinje tånt tånd tånd oanstekke; oanfinge

tiitje tjüt tüütj tin gûle

tjarsche tjarscht tursch turschen terskje

töre tört tuurst tuurst hoege

treese treet trätj trin stappe; skoppe; trêdzje

triinje trånt trånd trånd kleaunje

tüne tünt tün/tünd tünen tine

tüünj [touen] twoit töif twoin waskje

twänge twaingt twüng twüngen twinge

twite twat twiitj twan fykje

waase ik wiitj, dü wiist, wust wust witte

hi wiitj, we wiise

wåkse wåkset wüks wüksen waakse, groeie

wale ik wal, dü wäät, ik wälj, dü wäist, wäljt wolle

hi wal, we wan hi wälj, we wänj

wane want wün/wun wünen/wunen winne 9)

wårde ik wårt, dü wårst, wörd wörden wurde

hi wårt, we wårde

weege weecht wöich wäägen wagen

weere wjart wjard wjard warre

weese ik ban, dü bast, ik wus, dü wjarst, wään wêze

hi as, we san hi wus, we wjarn

weewe weeft wäif/wöif wääwen weve

wiinje wånt wånd wånd keare, draaie

wiirme wårmt/wiirmt wårmd/wiirmd wårmd/wiirmd waarmje, opwaarmje

wiirwe wiirft würw würwen winne 10)

wine want wün wünen wine

wine want wün/wun wünen/wunen winne 9)

wränge wraingt/wrångt wrüng/wrångd wrüngen/wrångd wringe

wrise wrast wriis wraasen wjrmje, wrimelje

wune want wün/wun wünen/wunen winne 9)
 
 
 

At der yn 'e boppesteande list gjin ôfwikende foarm oanjûn is, jildt it neikommende:
 

Doelfoarm

* de doelfoarm wurdt ôflaat troch in -n efter te de nammefoarm te setten; ûnregelmjittige foarmen steane [tusken kante heakjes].
 

Notiid

* de earste persoan iental wurdt ôflaat troch de útgong fan de nammefoarm te skrassen;

* de twadde persoan iental wurdt ôflaat troch de útgong fan de tredde persoan iental te ferfangen troch -st (at der dan twas'en efterinoar komme soenen, wurdt der mar ien skreaun);

* de meartalsfoarmen binne gelyk oan de nammefoarm.
 

Doetiid

* de earste persoan iental is gelyk oan de tredde persoan iental;

* de twadde persoan iental wurdt ôflaat troch de útgong fan de tredde persoan iental te ferfangen troch -st, of,

at de tredde persoan iental gjin útgong hat, troch der -st efter te setten;

* de meartalsfoarmen wurde ôflaat troch efter de tredde persoan iental -en te setten;

* de earste, twadde en tredde persoan meartal binne altyd gelyk.
 

1) kääre is ride yn in auto, op in fyts ensfh., ride is hynsteride.

2) Allinnich yn 'e betsjutting fan it Hollânske kunnen.

3) lade is it Hollânske liggen, leede it Hollânske leggen.

4) rêde allinnich yn 'e betsjutting 'earne mei rêde'; rêde yn 'e betsjutting 'bystean', 'út 'e noed helpe' is reedie.

5) skeppe allinnich yn 'e betsjutting 'kreëarje'; skeppe yn 'e betsjutting 'grave' is greewe.

6) Sjoch foar de krekte betsjutting fan schale haadstik 5, par. 'modale helptiidwurden'.

7) Allinnich yn 'e betsjutting 'pikke', 'rôvje'.

8) taintje is it Hollânske dunken, tånke is it Hollânske denken.

9) wane, wine en wune ha deselde betsjutting (winne) en bûging.

10) Allinnich yn 'e betsjutting fan it Hollânske werven.

Ferklearring fan grammatikale termen
 

Frysk Hollânsk
 

beskaat lidwurd bepaald lidwoord

besitlik foarnamwurd bezittelijk voornaamwoord

betreklik foarnamwurd betrekkelijk voornaamwoord

bylûd medeklinker

bynwurd voegwoord

bywurd bijwoord

bûging verbuiging, vervoeging

dantiid toekomende tijd

doetiid verleden tijd

doe-dantiid verleden toekomende tijd

eigenskipswurd bijvoeglijk naamwoord

fergrutsjende trep vergrotende trap

ferhâldingswurd voorzetsel

ferlytsingswurd verkleinwoordje

foarnamwurd voornaamwoord

foarwerp voorwerp

foarwerpsfoarm voorwerpsvorm, derde of vierde naamval

getal getal

haadwurd zelfstandig naamwoord

helptiidwurd hulpwerkwoord

iental enkelvoud

ynfinityf infinitief, hele werkwoord

lidwurd lidwoord

lûd klinker

meartal meervoud

mulwurd deelwoord

namfal naamval

namwurdlik diel naamwoordelijk deel

notiid tegenwoordige tijd

oanwizend foarnamwurd aanwijzend voornaamwoord

oertreffende trep overtreffende trap

ôfslutend mulwurd voltooid deelwoord

persoanlik foarnamwurd persoonlijk voornaamwoord

skrapke komma

slachte geslacht

stelde gezegde

stellende trep stellende trap

tiidwurd werkwoord

treppen fan ferliking trappen van vergelijking

ûnbeskaat lidwurd onbepaald lidwoord

ûnderwerpsfoarm onderwerpsvorm, nominatief, eerste naamval

ûnfolslein onvoltooid

ûnsidich onzijdig

weromwurkjend tiidwurd wederkerend werkwoord

wurdlid lettergreep

Oefeningen
 
 
 

Oefening 1

Sprek de ûndersteande wurden út. Tink om de lange en koarte lûden!

däi (dei), woin (wein), iir (jier), möite (muoite), snii (snie), rik (ryk), schap (skip), beed (bêd), san (sinne),saan(soan),kåt(kat), gåår (gear), brüke (brûke), blöög (ferlegen), buum (beam), hood (holle), sate (sitte),wråål (wrâld),kölj (kâld),ailönj (eilân), häär (hier), slüütj (sleat), schriwe (skriuwe), brouder (broer), bai (by), doochter (dochter), jåcht (ljocht).
 

Oefening 2

Lês it ûndersteande ferhaaltsje lûdop foar. Besykje it oer te setten yn it Westerlauwersk Frysk.
 

Ik ban en fascher üt Fraschlönj. Ik hääw en grut schap weer ik fasch ma fång. Et schap as min hüs. Näist min schap lait nuch en schap. Et schap as foon en tuurist. Hi håt Pierre. Hi kamt üt Frånkrik. Bai et schap foon Pierre lait en hün. Hi as grut än brün. Hi håt Jakob än hi as foon Pierre. Ik hääw seelew en kåt. Min kåt håt Walter.
 

Oefening 3

Set de ûndersteande sinnen oer yn it Westerlauwersk Frysk:
 

Weer as jü foomen?

Da bjarne fine et toorp.

Jü mam heet en bjarn.

Dåt as di saan.
 

Oefening 4

Folje de lange en de koarte foarm fan it beskate lidwurd yn:
 

Dåt as ... moon.

Heer as ... åål.

Weer as ... bjarn?

Dåt as ... saan.

... mam fant ... hüne.

... moon fant ... bjarne.

... saane fine ... foomen.

Deer as en buum for ... hüs.

Teksten
 

Bai e kriimer
 

Diling kååft1 fruu Sönnichsen in önj e stää. Jü kjart ma e woin eeftert2 säntrum. Deer kamt har en näiberwüset önjt mötjs3än snååket en kink ma har. Dan gungt jü långs e stroote haane4 tu e kriimer. Jü heet en tååsch önj e hönj. E döör as ääm än jü gungt in5 önj e looden foon kriimer Petersen. Kloi Petersen säit: Guundach! Hü gungt et?
 

Fruu S.: Joo, et gungt gödj, tunk. Än de?

Kriimer: Joo, et gungt me uk gödj, foole tunk. Wat schal et weese?

Fruu S.: Ban ik ål önj e ra6? Nä7, ik wal hål en pün suker heewe.

Kriimer: Weesegödj.

Fruu S.: Än uk en poose määl.

Kriimer: Miinjst dü dåt jöör unti dåt bili määl?

Fruu S.: Nä7, wat koostet dåt jöör?

Kriimer: Dåt jöör koostet iinj8 mårk än fiifänsüsti päninge.

Fruu S.: Dan nam ik dåt jöör, tunk.

Kriimer: Schal et ouers nuch wat weese?

Fruu S.: Nåån, tunk. Dåt as åles.

Kriimer: Dan wårt et tou8 mårk än iinjäntachtenti päninge. Hääst dü ån8 päning? Ik hääw niinj8 latjgiilj.

Fruu S.: Weesegödj. Adiis!

Kriimer: Adiis!

út: Keith Hollingworth, Lern Friesisch!/Liir Frasch!
 
 
 

Noaten

1. kååft in komt fan inkuupe (ynkeapen dwaan)

2. eeftert säntrum = eefter et säntrum (h. 2)

3. önjt mötjs = yn 'e mjitte

4. haane tu ... is in fersterking fan tu ..., krekt as nei ... ta in fersterking is fan nei ...

5. At önj en aw in rjochting oanjouwe, dan brûkt men yn it Noardfrysk in önj (Ingelsk: into) en ap aw (Ingelsk:onto).

6. önj e ra = oan bar

7. : faak brûkt stopwurdsje, te ferlykjen mei Westerlauwersk Frysk no

8. foar manlike wurden: ån, twäär, tra, nån, foar froulike/ûnsidige/meartallige wurden: iinj, tou, trii, niinj
 
 
 

Weestfraschlönj1
 

Fraidi sää ik nuch tu Svenja: "Håål üs mån sü am klook 6:00 ouf, we san aw arken fål2 klåår. Üüsen such schölj saneene mjarn am 6:50 lüüskääre.

"Än wat mååge we ma sü en önjbräägen fraidi een?" frååged ik Thore. "Niinj probleem," füng ik tu hiiren, "Önj Näibel as rängriderfäst." Nåjå, sü köm et, dåt we ai am 6:00, as Svenja üs oufhååled, klåår wjarn, dåt Thore nån släipseek än niinj oudere schuur as sin klutse ma häi än we jarst önj e leest sekund aw e boonhuf önjkömen.

Heer drååweden we dan nuch Mine, Anne än Inken, wat üs måål önjkiikeden ...

Ik liiw, we måågeden nuch nån ääsrien indrük (Thore häi t.b. mån iinj hos önj, di oudere häng nuch huulew üt e schruk rüt3).

Äntlik gäng et dan lüüs.4

Eeder di eeftermadi wus et dan sü wid: önjkiimen önj Ljouwert. Deer stöö uk ål Cor paroot. Hi heet üs eefter e Weidumer taltplåts kjard. En grut tsirkustalt schölj üüs nai boog for e waag weese.

Gau e släipplåts apbaged (Thore heet ham bai Gieneke nuch en släipseek organisiird) än dan gäng et haane5 tu da oudere Weestfrasche, wat ål dul bai e slüütj tu bååsen wjarn.

We häin nuch en schöör spoos ma suk spoosie wååderschuur, ma wat huum ouert wååder luupe koon. Di een häin we nat hu6 bier än Beerenburgers drunken, wilt Fokke üs wat aw sin gitare forspaald heet.

Troch: Gary Funck
 
 
 

Noaten

1. Weestfraschlönj = Westerlauwersk Fryslân

2. aw arken fål = yn alle gefallen, hoe dan ek

3. rüt: fersterking by üt, te ferlykjen mei ta de bûse út.

4. Et gungt lüüs = It sil heve, it giet oan, it is safier, wy geane fuort

5. haane tu ... is in fersterking fan tu ..., krekt as nei ... ta in fersterking is fan nei ...

6. hu = guon

7. ouert = ouer et